“De Arabische Lente is een illusie”, zegt Pierre Piccinin

“De Arabische Lente is een illusie”, zegt Pierre Piccinin (De Wereld Morgen, 4 november 2011)

door Marc Antoon DE SCHRYVER

Als er in het Midden-Oosten of Noord-Afrika iets beweegt, wil onderzoeker Pierre Piccinin dat met zijn eigen ogen zien. Het afgelopen, turbulente jaar reisde hij verschillende malen over en weer naar Tunesië, Libië, Egypte en Syrië. Tijd voor een gesprek.

Hoe moet het verder met Libië na Khaddafi ? Welke balans maakt Pierre Piccinin op van de Tunesische en Egyptische revoluties ? En wordt Syrië, na Libië, het volgende doelwit van de NAVO ?

Nu Khaddafi dood is: welke toekomst voor Libië ?

Khaddafi is dood, maar zijn zoon is nog in leven. Seif-al Islam al-Khaddafi geniet nog steeds veel steun in het zuiden en het zuidwesten van het land. Je moet goed beseffen dat er in Libië geen sprake was van een revolutie zoals in Egypte en Tunesië, maar van een burgeroorlog.

Er zijn een paar kleine manifestaties geweest, op 17 februari 2011 en in de dagen daarna, van enkele honderden democraten en mensenrechtenactivisten in Tripoli, Benghazi en nog een paar steden. Maar heel snel verschenen er twee andere groepen op het toneel.

Ten eerste de stam- en clanhoofden uit het oosten, die Khaddafi nooit gelust hebben (terwijl die uit het westen hem steun(d)en). Je moet goed beseffen dat Libië een tribale samenleving is. Die stammen hebben geprofiteerd van de 'Arabische lente' om in opstand te komen. Niet in naam van de democratie, of om de dictatuur omver te werpen, of in naam van de gelijkheid van alle Libiërs, maar om de exclusieve controle te heroveren over hun traditionele territorium.

Ten tweede de mensen van de Nationale Overgangsraad (NOR), die min of meer los staan van de clanhoofden. Het gaat om een divers samenraapsel van verschillende soorten islamisten, een paar vertegenwoordigers van mensenrechtenorganisaties (maar die zijn veruit in de minderheid) en vooral ex-kopstukken van het Khaddafi-regime die op het juiste moment van kamp veranderd zijn, hoogst waarschijnlijk in overleg met de NAVO (in ruil voor onschendbaarheid en een mooie positie in het nieuwe Libië).

De twee belangrijkste posten binnen de NOR, voorzitter en eerste minister, worden bezet door Jalil en Jibril, de twee ex-ministers van respectievelijk Justitie en Infrastructuur onder Khaddafi – niet bepaald kleine garnalen. Je had ook nog generaal Younis, de ex-minister van Defensie, maar die is in juli door rivalen binnen de NOR vermoord.

Betekent dat dat de NOR geen enkele steun heeft bij de bevolking ?

Je kan niet zeggen 'geen enkele', want niets is ooit helemaal zwart-wit. De NOR heeft zichzelf, met de steun van het Westen en dank zij een militaire NAVO-interventie, uitgroepen tot vertegenwoordiger van Libië, maar de NOR moet geval per geval onderhandelen met de clanhoofden, die vooral hun eigen belangen in gedachten hebben.

Toen ik met een groep rebellen aan het front was, heb ik gezien dat de bevelen van de NOR niet steeds werden uitgevoerd. Het waren de clanhoofden die beslisten of er die dag gevochten zou worden of niet.

Er is in Libië dus, ik heraal, geen sprake van een revolutie geleid door de NOR. Wel van een groep ex-kopstukken van het regime die hun wagentje hebben vastgehaakt aan een opstand van de oostelijke stammen tegen het gezag van Tripoli. Die oostelijke stammen zijn vervolgens, onder impuls van de NAVO en de NOR, meegesleurd in een veroveringsoorlog op de territoria in het westen.

Er was in Libië geen sprake van een revolutie geleid door de NOR. Wel van een groep ex-kopstukken van het regime die hun wagentje hebben vastgehaakt aan een opstand van de oostelijke stammen tegen het gezag van Tripoli.

Want in het westen van Libië zijn alleen Misrata, de berberstammen van Jebel Nafusa (het Nafusagebergte ten zuidwesten van Tripoli) en de stam van Zliten (die op een bepaald moment van kamp is gewisseld) tegen Khaddafi in opstand gekomen. De stammen van Sirte en Bani Walid zijn zich zelfs zo hardnekkig tegen de troepen van de NOR blijven verzetten dat de rebellen hun steden letterlijk hebben moeten platbombarderen.

En dan is er nog het feit dat er, hoewel de media er niet meer over spreken, tot op vandaag in het zuidwesten wordt gevochten. De oases van Fezzan blijven zich verzetten. Daarom konden we eind oktober in de kranten lezen dat de NOR aan de NAVO had gevraagd om langer te blijven.

Als het over de 'bevrijding' van het Libische grondgebied gaat, is dat eigelijk een leugen ?

Absoluut, dat is pure propaganda. In de mate dat de oostelijke stammen hun eigen territorium heroverden, zou je van een 'bevrijding' of een 'revolte' kunnen spreken. Maar zodra zij onder impuls van de NOR en met luchtsteun van de NAVO de lijn van Brega zijn overgestoken in de richting van Sirte, werd het  een regelrechte veroveringstocht op de territoria van de westelijke stammen, die niet tegen Khaddafi in opstand waren gekomen.

De rebellen bij wie ik aan het front was, vroegen het zich trouwens luidop af: 'Waarom moeten we eigenlijk de territoria van die andere stammen veroveren, wij zijn nu toch vrij?' Maar ze deden het toch maar, zonder er veel van te begrijpen, want erg politiek bewust zijn ze niet. Voor die jongens – je kan het geen militairen noemen, ze gedroegen zich echt als grote kinderen met een fenomenale hoeveelheid zware wapens als speelgoed – was het gewoon feest. Ze beseften niet wat dat was, een oorlog. Ik ben er getuige van geweest hoe ze elkaar per ongeluk beschoten in de duinen, terwijl ze zichzelf filmden met hun GSM.

Voor die jongens – je kan het geen militairen noemen, ze gedroegen zich echt als grote kinderen met een fenomenale hoeveelheid zware wapens als speelgoed – was het gewoon feest.

Moeten we ook de moord op Khaddafi in dat licht zien: het werk van losgeslagen 'grote kinderen' ?

Ik heb grote moeite om te geloven dat Khaddafi gewoon gelyncht is. Hij was de 'Leeuw van Afrika'. Dat er toen hij gevangen werd genomen geen enkele commandant zou gezegd hebben: 'Stop! We geven hem een proces', vind ik zeer moeilijk te geloven.

Ik denk dat het voor zeer veel mensen, zowel binnen de NOR als in het Westen, erg interessant was dat Khaddafi snel verdween. Het feit dat ook zijn zoon Moatassim op hetzelfde moment gestorven is, volgens de NOR omdat hij probeerde te ontkomen aan zijn bewakers ... Sorry, maar dat is totaal niet geloofwaardig. Het gaat om een verdoken excecutie, lijkt me.

Waarom moest Khaddafi van de NAVO eigenlijk weg ?

Khaddafi was voor het Westen best nuttig. Hij verkocht zijn olie, hij kocht onze wapens. Maar hij was niet perfect. Bij zijn revolutie, 42 jaar geleden, heeft hij de westerse oliemaatschappijen het land uitgezet. Ze zijn achteraf mogen terugkomen, maar onder strikte voorwaarden. Toen de Arabische Lente in Libië voor instabiliteit zorgde, met kleine betogingen en vervolgens een opstand in het oosten, heeft het Westen de kans gegrepen om komaf met hem te maken.

Khaddafi was voor het Westen best nuttig. Hij verkocht zijn olie, hij kocht onze wapens.

Ik kan zijn regime niet goedkeuren. Er zijn gruwelijke zaken gebeurd. De veiligheidsdiensten waren niet mals: duizenden verdwijningen op een bevolking van 6 miljoen mensen, dat is enorm. Maar ook hier is het plaatje niet zwart-wit. Benzine kostte 10 eurocent per liter, en wie een auto kocht, kreeg een financiële tegenmoetkoming van de staat – heel belangrijk om zich te kunnen verplaatsen in zo'n uitgestrekt gebied. Er was veel werkloosheid, maar iedere werkloze kreeg van staatswege een maandelijkse som van 500 euro. Voor Noord-Afrika is dat een enorm bedrag. Het Libische volk heeft dus niet in armoede geleefd. Verwarming, elektriciteit, water, gezondheidszorg: allemaal gratis. Met een deel van de olie-opbrensten heeft Khaddafi wel degelijk een sociaal programma gefinancieerd.

Een slaafse marjonettenregering installeren, is voor landen zoals Frankrijk (dat zich voor 15 procent van zijn olie bevoorraadt in Libië) of Groot-Brittannië (dat geïnteresseerd is in het Libische gas) natuurlijk veel interessanter. Wat de VS betreft: Khaddafi was bezig om beetje bij beetje een Afrikaans bewustzijn op te bouwen, ook dat moeten we hem nageven. Hij bracht landen samen. Dat is onvergeeflijk. Zijn laatste toespraak voor de VN werd geboycot door de westerse diplomaten, maar werd toegejuigd door grote delen van de vertegenwoordigers uit Azië, Latijns-Amerika en Afrika.

De Arabische Lente was een gelegenheid om dit alles te breken. Ik ben er zeker van dat er contact was met bepaalde kopstukken van het regime, aan wie gezegd werd: het is het moment, schaar je in het juiste kamp, organiseer de opstand, en wij verzekeren u dat het goed zal aflopen.

Welke prijs zal het Libische volk hiervoor betalen ?

Ze beseffen niet wat er te gebeuren staat. Toch is het overduidelijk dat, wanneer het aandeel van de olie-opbrengsten voor de staat verkleint en de Libische infrastructuur in handen komt van grote multinationale ondernemingen, het afgelopen is met de maandelijkse individuele steun van 500 dollar voor werklozen, afgelopen ook met gratis water, elektriciteit, medische voorzieningen. De Libiërs zullen verbaasd staan kijken wat hen overkomt.

Maar de situatie is veel erger dan dat. De stam- en clanhoofden zijn niet van plan om hun wapens in te leveren. In Tripoli probeert het leger (of wat daarvan overblijft, het deel dat is overgelopen naar de NOR) de wapens in te zamelen. Het doorzoekt wagens en huizen. Maar vergeet het maar dat de stammen in de dorpen en oases van plan zijn om hun wapens in te leveren. Integendeel: toen ik in Libië was, probeerden ze net om hun wapenvoorraad aan te vullen, precies om hun autonomie te garanderen. De NOR zal in de toekomst dus met al die groepen moeten onderhandelen.

En dan heb je nog de islamisten. Ik heb geen zin om aan de alarmbel trekken over het 'islamistische gevaar', zoals het Westen al jaren doet, maar ik moet eerlijk zijn. Ik was vroeger altijd aanhanger van het idee dat het islamisme een mythe is die enkel diende om de autoritaire regimes in de regio van legitimiteit te voorzien.

Maar kijk wat er gebeurt in Tunesië. Iedereen doet nu alsof An-Nahda een partij is zoals de Turkse AKP, al bij al gematigd. Dat klopt niet. Ik heb uitstekende contacten in Tunesië, en in het zuiden van Tunesië werkt An-Nahda nu al samen met de salafisten. Ik kan je verzekeren: die vallen vrouwen zonder hoofddoek aan op straat, ze branden winkels plat die alcohol verkopen. Het begint lelijke vormen aan te nemen. Zelfde verhaal in Egypte. En in Libië is het nog veel erger.

In het zuiden van Tunesië werkt An-Nahda nu al samen met de salafisten. Ik kan je verzekeren: die vallen vrouwen zonder hoofddoek aan op straat, ze branden winkels plat die alcohol verkopen. Het begint lelijke vormen aan te nemen. Zelfde verhaal in Egypte. En in Libië is het nog veel erger.

Ik zat op een bepaald moment als observator in een vergadering met NOR-voorzitter Jalil. Hij kwam compleet overstuur toe. Het was de dag voor de aanval op Tripoli. Bedoeling was om dat offensief nog twee weken uit te stellen. Ze hebben holder-de-bolder moeten beslissen om het te vervroegen, omdat er een colonne van 300 zwaargewapende islamisten, uit het niets, met hun eigen agenda en bewapend door Qatar (dat in dit hele verhaal een duistere rol speelt) naar Tripoli aan het oprukken was. Niemand wist wat ze precies wilden. Om te vermijden dat zij als eersten Tripoli zouden bereiken, heeft Jalil zijn aanval moeten vervroegen.

Ook met die islamistische groepen (want het zijn er meerdere) zullen de leiders van het nieuwe Libië dus rekening moeten houden. Het feit dat de NOR heeft aangekondigd dat de sharia de grondslag wordt voor het Libische recht, is waarschijnlijk één van de elementen van de onderhandelingen met de islamisten. En zoals je weet is de militaire gouverneur van Triploi, Hakim Belhaj, een islamist.

En tot slot mag je niet vergeten dat de stammen in het westen van Libië zich tegen de NOR blijven verzetten. Op dinsdag 25 oktober zijn bij een oliebron twee grote tankers ontploft. De NOR heeft onmiddellijk verklaard dat het om een ongeluk ging. Misschien...

De toekomst van Libïe wordt dus gekenmerkt door verschillende problemen: de macht van de islamisten, de stammen die hun deel van de koek willen, en in het westen van Libië een latente vorm van guerrilla.

Wat te denken van de resultaten van de verkiezingen in Tunesië, bijna één jaar na het begin van de revolutie ?

Ik denk dat de verkiezingen eerlijk zijn verlopen. Anders dan in Egypte zijn de revolutionairen er in Tunesië in geslaagd om de controle over de verkeizingen te ontfutselen aan de voorlopige regering.

Dat is nog steeds de regering ingesteld door Gannouchi, de voormalige eerste minister van president Ben Ali. Gannouchi heeft weliswaar ontslag genomen, en gaandeweg zijn ook een heleboel andere ministers tot ontslag gedwongen, maar ze zijn op een perverse manier vervangen door voormalige ambtenaren en diplomaten, onbekend bij het grote publiek, maar die wel uit het oude systeem komen. Gannouchi is er dus in geslaagd om het politieke establishment aan de macht te houden.

Maar de revolutionairen zijn er wel in geslaagd om de Hoge Raad voor de Doelstellingen van de Revolutie op te richten, samengesteld uit afgevaardigden van de oppostiepartijen, van mensenrechtenbewegingen, van lokale groepen enzovoort - een zeer uitéénlopende verzameling mensen die vrij goed de Tunesische bevolking vertegenwoordigen. Zij hebben een comité opgezet om de verkiezingen op een eerlijke manier te organiseren. Die zijn dus clean verlopen.

Het probleem is dat er meer dan 1.500 lijsten waren ingediend, met meer dan 10.000 kandidaten, voor slechts 227 zetels. De gewone Tunisiër, die politiek niet meer bewust is dan de gewone Belg, wist niet op wie hij moest stemmen. De meeste stemmen zijn gegaan naar de partij die de duidelijkste doelstellingen leek te hebben: de islamisten van An-Nahda.

De gewone Tunisiër, die politiek niet meer bewust is dan de gewone Belg, wist niet op wie hij moest stemmen. De meeste stemmen zijn gegaan naar de partij die de duidelijkste doelstellingen leek te hebben: de islamisten van An-Nahda

An-Nahda heeft het spel trouwens vuil gespeeld. Lang voor het officiële begin van de kiescampagne schuimden de kandidaten de dorpen al af met koelwagens vol eten, om uit te delen. Ze betaalden huwelijksfeesten en energiefacturen. Ze deelden huishoudapparaten uit. De mensen werden in ruil lid gemaakt van de partij, en hebben op de partij gestemd.

An-Nahda heeft de verkiezingen dus gekocht. Met welk geld ?

Dat is de grote vraag. An-Nahda was onder Ben Ali compleet onderdrukt. Haar leden zaten ofwel in de gevangenis ofwel in het buitenland. De partij was illegaal en blut. Maar plots beschikt ze over enorme hoeveelheden geld. Ook hier duikt weer de naam Qatar op. Het spel dat Qatar in Libië en Tunesië speelt, zou een interessant onderzoeksterrein zijn.

Behalve door verkozenen van An-Nahda, de grote winnaar, zal het parlement bevolkt worden door verkozenen van al die kleinere lijsten, veelal 'onafhankelijke' kandidaten. Wie zijn die mensen? Volgens een onderzoek van de Commissie van Venetië zijn velen van hen in feite voormalige invloedrijke leden van de RCD, de partij van Ben Ali.

De Tunesiërs wisten zoals gezegd niet goed op wie ze moesten stemmen en dus hebben velen van hen gestemd op de persoon die ze het beste kenden, wat concreet betekent: op de notabele van de kieskring, die weliswaar Benalist was, maar nu ook weer niet chef van de geheime politie. Een man die diensten verleende aan de bevolking en al bij al sympathiek was.

Kortom: het nieuwe parlement, dat dienst zal doen als grondwetgevende vergadering, is bevolkt door islamisten en ex-Benalisten. Mensen als Hamma Hammami van de communistische partij PCOT zijn héél ontgoocheld over de resultaten.

Wat betekent dat voor de toekomst van de Tunesische revolutie ?

Ik denk dat de Tunesiërs een beetje hun kans verknoeid hebben. En-Nahda is, zoals ik al zei, niet zo gematigd als het lijkt. De kandidaten die geïnteresseerd waren in een sociaal project op binnenlands vlak en in een verharding van de positie in verband met Israël en de Palestijnse kwestie, zoals de communisten, zijn de grote verliezers. En wat de andere verkozenen betreft: die zullen natuurlijk alles doen om de belangen te vrijwaren van het oude economische establishment.

Ik denk dat de Tunesiërs een beetje hun kans verknoeid hebben. En-Nahda is, zoals ik al zei, niet zo gematigd als het lijkt.

Het regime van Ben Ali was niet zozeer een politiek als wel een economisch regime. Je kan makkelijk de politieke figuren vervangen zonder het systeem te veranderen. Het economisch establishment zal in het nieuwe parlement makkelijk steun vinden om zijn belangen te dienen.

Hetzelfde gebeurt in Egypte. Het leger en de oud-aanhangers van Moebarak hebben vlug een nieuwe voorlopige grondwet opgesteld, om zo snel mogelijk naar verkiezingen te gaan. De Moslimbroeders hebben het dadelijk op een akkoordje gegooid met het leger. Zij zullen ongetwijfeld een goede score behalen. De overige partijen zullen vooral bestaan uit ex-Moebarakisten die zichzelf hebben heruitgevonden. Het verschil is dat in Egypte de revolutionairen er niet in geslaagd zijn om de organisatie van de verkiezingen aan de voorlopige regering te onttrekken - zelfs dat niet.

Wat blijft er dan eigenlijk nog over van de Arabische Lente ?

De Arabische Lente bestaat niet. Het is een mooie naam, erg poëtisch, maar hij suggereert dat de hele Arabische wereld één geheel zou zijn, waar plots een civiele maatschappij is opgedoken en waar zich éénzelfde revolutie voltrekt. Zo is het niet.

Om te beginnen telt de Arabische Liga 22 landen, maar zijn er slechts 7 landen bij de Arabische Lente betrokken: Marokko, Tunesië, Libië, Syrië, Egypte, Bahrein en Jemen.

De Arabische Lente bestaat niet. Het is een mooie naam, erg poëtisch, maar hij suggereert dat de hele Arabische wereld één geheel zou zijn, waar plots een civiele maatschappij is opgedoken en waar zich éénzelfde revolutie voltrekt. Zo is het niet.

En wat zien we als we de balans opmaken? In Marokko is de 20 februari-beweging helemaal doodgebloed. De Marokkanen hebben zich compleet laten rollen door de nieuwe grondwet, die in feite weinig verandering brengt. Tunesië hebben we zonet besproken. Libië, dat was een burgeroorlog die gerecupereerd is door enkele westerse landen met hun eigen agenda. In Egypte is het één en al stabiliteit en status quo: Moebarak is gevallen, pech voor hem, maar waarschijnlijk komt hij er op zijn proces met een boete vanaf, ze gaan hem niet ophangen (daarom speelt hij het spel ook mee).

Syrië is een beetje een vraagteken, maar hoe dan ook is er al lang geen sprake meer van het soort massabetogingen die de mainstream media ons voorspiegelden – zoals ik zelf heb kunnen vaststellen in Hama. Volgens mij is de regering gaandeweg de controle aan het heroveren.

In Bahrein is het ook afgelopen: de opstand is er gewelddadig neergeslagen met de actieve hulp van het Saoedische leger, en met het stilzwijgende akkoord van de VS (je mag niet vergeten dat de Vijfde Vloot van de VS in Bahrein ligt).

Dan is er nog Jemen. Iedereen zit er verveeld mee. President Saleh wordt gesteund door het Westen, want de VS heeft net  zoals de monarchiën aan de Golf geen zin om in de regio harde islamistische bewegingen, genre Al-Qaida, weer te zien opduiken. De Cooperation Council for the Arab States of the Gulf (CCASG) is dus bereid om Saleh te helpen, en doet dit al stiekem, om de boel te kalmeren. Maar in Jemen is het een beetje zoals in Libië: je hebt er stamhoofden (en ministers) die denken hun macht te verstevigen als ze van kamp veranderen. Een echt kruitvat.

Kortom: de Arabische Lente is een mythe, een illusie.

Welke impact hebben de gebeurtenissen van het laatste jaar op de Amerikaanse invloed in de regio ?

Er is niet veel veranderd, lijkt me. Ik denk dat de VS in het begin erg bang is geweest voor Egypte, maar de entourage van Obama heeft beseft dat ze, door Moebarak op te offeren, de status quo kon herstellen. Ik heb daarover een artikel geschreven: 'Tout changer, pour que tout reste pareil'.

Er is sinds januari niets veranderd in de contacten tussen het Egyptische leger en het Pentagon. Geen diplomatieke breuk, geen opschorting van samenwerking. Er is wat gerommel geweest in verband met Israël, maar ik denk dat dit vooral dienst moest doen als afleidingsmanoeuvre.

Neem nu de bestroming van de Israëlische ambassade in Caïro. Ik ben sinds januari twee keer in Egypte geweest. Als het leger iets zegt, dan luisteren de mensen. Met de politie is dat anders, die is haar gezag compleet kwijt, maar het leger wordt gerespecteerd: de Egyptenaren geloven echt dat het leger aan hun kant staat.

Het leger wordt gerespecteerd: de Egyptenaren geloven echt dat het leger aan hun kant staat.

Als je ergens twee pantserwagens stationeert met een soldaat ervoor, dan houden de mensen zich kalm. Als het leger de bestorming van de Israëlische ambassade had willen voorkomen, had dat dus perfect gekund. Volgens mij was het met andere woorden een afleidingsmanoeuvre, om te zorgen dat de mensen wat minder over de verkiezingen zouden nadenken en wat meer aan de problemen met Israël.

Maar dat zal zeer snel afkoelen. Ik ben de Moslimbroeders gaan opzoeken in hun hoofdkwartier in Caïro. Het probleem, voor de Egyptische Moslimbroeders, is niet Israël. Ze zijn bereid om de bestaande vredesakkoorden te respecteren. Hun agenda is de islamisering van de Egyptische samenleving: het alcoholverbod, de hoofddoek, het gebed, enzovoort. Dit alles binnen een liberaal economisch project, want de Moslimbroeders zijn geen socialisten, zoveel is wel duidelijk.

Wat de andere bondgenoten van de VS betreft: niemand heeft druk gezet op de koning van Marokko, in Tunesië is het nog een beetje afwachten, maar ook daar zal wellicht niet veel veranderen, en in Libië zijn nu mensen aan de macht die veel slaafser zijn tegenover de VS dan Khaddafi. Het ziet het er voor de Amerikanen in Noord-Afrika dus beter uit vandaag dan vóór de zogenaamde revoluties.

Het ziet het er voor de Amerikanen in Noord-Afrika dus beter uit vandaag dan vóór de zogenaamde revoluties.

Laten we het, tot slot, hebben over Syrië. Wat is de aard van het Syrische regime, en wat te denken van de protesten ?

Syrië is een dictatuur en een politiestaat, dat is duidelijk. Bashar Al-Assad wordt, hoewel hij softer is dan zijn vader Hafaz, omringd door een voornamelijk alawietisch economisch establishment dat vasthoudt aan zijn privileges.

Dat gezegd zijnde: het regime heeft de steun van minstens 40 tot 50 procent van de bevolking (hoeveel precies is moeilijk te becijferen). Syrië is een zeer complex land. Je hebt om te beginnen alle minderheden, samen goed voor 40 procent: de christenen (iets meer dan 10 procent), de alawieten (de clan van de president, 10 procent), de sjiietische moslims (enkele procenten), de Druzen, de Koerden. Veel van die minderheden, onder wie de christenen, zijn in het begin mee in opstand gekomen. Maar toen ze merkten dat de islamisten de overhand kregen in de protesten, hebben ze zich teruggetrokken.

Ik heb veel mensen ontmoet die zegden: 'Wij willen wel democratie, maar een islamitische staat zien we niet zitten.' Dat geldt trouwens ook voor veel soennietische moslims, vooral uit de soennietische bourgeoisie, die wel gelovig zijn, maar niet fundamentalistisch zoals de Syrische Moslimbroeders (die echt heel radicaal zijn, veel meer dan de Egyptische Moslimbroeders). Zelfs soennieten verkiezen dus Bashar Al-Assad.

Zo kom ik tot een inschatting van 50/50 pro en contra Assad, met in de oppositie een groot overwicht van zeer harde islamistische bewegingen gelinkt aan de Moslimbroeders. Dat is wat er bezig is in Syrië.

In het begin waren er veel vreedzame manifestaties, maar heel snel hebben de Moslimbroeders grote en soms zeer gewelddadige betogingen opgezet, waarop het leger uiteraard heeft gereageerd. Ik zeg niet dat het leger ook niet gereageerd heeft op vreedzame betogingen, maar in sommige regio's werd de overheid wel degelijk geconfronteerd met gewelddadige opstanden.

Zo kom ik tot een inschatting van 50/50 pro en contra Assad, met in de oppositie een groot overwicht van zeer harde islamistische bewegingen gelinkt aan de Moslimbroeders. Dat is wat er bezig is in Syrië.

Ik heb zelf beleefd hoe betogers het vuur openden op het leger in Homs. Het is dus fout om te stellen dat alle betogingen vreedzaam zijn: er zijn wel degelijk gewapende elementen actief. En uiteraard zijn er burgers én regeringssoldaten die bij die aanvallen het leven laten.

Toch denk ik dat het regime een goede kans maakt om de rust te herstellen. De grote, vreedzame betogingen van het begin zijn weg. De betogingen die er wel nog zijn, zijn voornamelijk samenscholingen bij het buitengaan van de moskee, vooral op vrijdag. En kleine opstootjes, 's nachts, van 200 of 300 mensen.

Het is interessant om de beelden te bestuderen die media ons tonen op Euronews en dergelijke. Behalve beelden van af en toe en grote betoging van 3.000 of 4.000 mensen (maar wat stelt dat voor, 4.000?), zie je vooral close-ups. Dat geeft de indruk dat er een massa mensen aanwezig is, maar als je op pauze drukt en begint te tellen, kom je zelden aan meer dan 150 of 200 betogers.

Ik heb het, opnieuw, zelf kunnen vaststellen in de buitenwijken van Homs en Damascus: kleine betogingen bij het buitengaan van de moskee, georganiseerd door de Moslimbroeders. Tot het leger er aankomt en op de betogers vuurt (het regime is beslist geen engeltje) om hen uit elkaar te jagen.

Een zeker wantrouwen tegenover de berichten in onze media is dus gepast ?

Sommige van mijn collega's vinden het niet nodig of nuttig om op het terrein te gaan. Het spijt me: in Hama waren er 10.000 betogers, geen 500.000 zoals AFP en Le Monde verkondigden op basis van een onbetrouwbare bron (lees meer: de Hama-Affaire). Als er niemand op het terrein was geweest, zoals ik, hoe hadden we dan de waarheid gekend ?

500.000 versus 10.000 betogers, dat is natuurlijk een wereld van verschil. Als daar echt 500.000 betogers waren geweest, dan zou ik geen geld meer inzetten op de overlevingskansen van het regime van Assad. Maar als het er 10.000 zijn, nota bene in Hama, het bolwerk van de Moslimbroeders, dan zit het regime voorlopig nog stevig in het zadel.

Wat met het Westen ? Heeft de NAVO een plan om Assads regime militair omver te werpen ? Met andere woorden: is het na Libië de beurt aan Syrië ?

Veel onderzoekers zijn ervan overtuigd dat het Westen Assad inderdaad ten val wil brengen. Ik geloof dat niet, en ik denk dat ik daar goede argumenten voor heb.

De Baath-regering in Syrië heeft officieel een anti-Amerikaans en anti-Israëlisch discours. Haar banden met Iran en met Hezbollah, waarmee het een trio vormt in de regio, zijn bekend. Maar wat is de politieke werkelijkheid op het terrain ?

Laten we beginnen met de Syrische politiek ten overstaan van Israël. Ik ben op bezoek geweest in de Golan, de grensregio met Israël. Een heel gesloten, streng gecontroleerde zone. Ik had er speciale toelating voor nodig. De Syrische politie en het leger houden er alles zeer streng in het oog, niet uit angst voor een Israëlische aanval, maar omdat er in Syrië 500.000 Palestijnse vluchtelingen wonen, die gelijke rechten hebben als Syrische staatsburgers, plus het recht op een eigen Palestijns Bevrijdingsleger dat autonoom functioneert van het Syrische leger. Ze beschikken dus, geheel legaal, over gewapende Palestijnse milities.

Maar het regime doet er alles aan om te voorkomen dat die troepen Israël zouden binnendringen of aanvallen vanuit Syrië. Israël kan zich dus alleen maar gelukkig prijzen met zo'n buurland, dat weliswaar heel hard roept en een pro-Arabisch discours heeft, maar in werkelijkheid de veiligheid van Israëls grenzen helpt te verzekeren. Sinds 2006 zijn er zelfs gesprekken over het teruggeven van de Golan-hoogte aan Syrië, hoewel die moeizaan verlopen.

Israël kan zich dus alleen maar gelukkig prijzen met zo'n buurland, dat weliswaar heel hard roept en een pro-Arabisch discours heeft, maar in werkelijkheid de veiligheid van Israëls grenzen helpt te verzekeren.

En wat de relaties met de VS betreft: sinds 9/11 is Syrië beetje bij beetje teruggekeerd in het Amerikaanse kamp. In het kader van de Patriot Act zijn er zelfs gevangenen naar Syrië gestuurd om daar in opdracht van de VS te worden gefolterd. Bovendien weet de VS dat een militaire confrontatie met Iran onmogelijk is. Syrië, dat een bondgenoot is van Iran, is de ideale tussenpersoon voor onderhandelingen met het oog op de normalisering van de relaties tussen de VS en Iran, wat de VS zeker wil. Het Syrië van Assad mag voor de Amerikanen zeker niet verdwijnen.

Hoe verklaar je dan de vijandige, waarschuwende signalen uit Washington en Parijs aan het adres van Assad ? Puur theater ?

Dat is inderdaad theater. Na wat het Westen gedaan heeft in Libië, zou het voor onze eigen en voor de Arabische publieke opinies onbegrijpelijk zijn als het buitenlands beleid van de VS en Europa niet een minimum aan coherentie zou vertonen.

Maar je moet de fameuze sancties die de EU genomen heeft tegen Syrië eens van naderbij bekijken. We kopen geen Syrische olie meer, klinkt het. Dat is een compleet absurd, puur zand in de ogen. Ten eerste treden die sancties pas op 15 november in werking. De EU laat dus de tijd aan het regime om zich te stabiliseren. En àls de sancties ooit ingaan, zal die olie gewoon gekocht worden door Irakezen. Daarna wordt die doorverkocht aan Europa. Het zijn dus loze woorden.

Ik kan mij natuurlijk vergissen. Maar wat is het alternatief voor Assad? Als het regime instort, zijn er twee mogelijkheden. Ofwel krijg je een lange burgeroorlog, want de minderheden zijn niet van plan om zich zomaar te laten doen. Ofwel krijgen de islamisten militair de overhand en dan krijg je een strenge islamitische staat. Ik zie eerlijk gezegd niet in welk belang het Westen daarbij heeft.

De Wereld Morgen, 4 november 2011